Της Σοφίας Ραυτοπούλου MD, MSC, MRSM(UK), MBGS(UK), Πνευμονολόγου – Φυματιολόγου του Ομίλου Affidea*
Το άσθμα είναι μία συχνή νόσος με σημαντικές διαφορές ως προς τα ποσοστά επιπολασμού μεταξύ των διαφόρων χωρών. Υπολογίζεται ότι 358 εκατομμύρια ανθρώπων υποφέρουν από άσθμα παγκοσμίως και ότι το άσθμα ευθύνεται για 495.000 θανάτους ετησίως σε όλο τον κόσμο.
Το άσθμα οφείλεται σε χρόνια φλεγμονώδη διαταραχή των αεραγωγών και χαρακτηρίζεται από βρογχική υπεραντιδραστικότητα και από στένωση των αεραγωγών. Η αυξημένη σύσπαση των βρογχικών λείων μυών, το οίδημα στους αεραγωγούς, η υπερπαραγωγή βλέννης και ο βρογχόσπασμος είναι παράγοντες που συμβάλλουν στην παθοφυσιολογία του άσθματος. Τα αποτελέσματα των φλεγμονωδών διεργασιών είναι η αναδιαμόρφωση των αεραγωγών (δηλαδή οι δομικές αλλαγές τους) με αύξηση των δομικών στοιχείων που υπάρχουν στο τοίχωμά τους, γεγονός που μπορεί να επιφέρει αλλαγές και στη λειτουργία τους.
Τα πιο συχνά συμπτώματα του άσθματος είναι ο συριγμός, το αίσθημα δύσπνοιας, το σφίξιμο στο στήθος και ο βήχας. Τα συμπτώματα αυτά συνήθως ποικίλουν μέσα στην ίδια ημέρα (για παράδειγμα μπορεί να είναι πιο έντονα κατά τη διάρκεια της νύχτας ή νωρίς το πρωί) ή σε μεγαλύτερα χρονικά διαστήματα και μπορεί να υποχωρούν αυτόματα ή να απαιτούν κατάλληλη θεραπεία. Συχνά καταστάσεις, όπως ιογενείς λοιμώξεις, αλλαγές του καιρού, έκθεση σε αλλεργιογόνα, εισπνοή ερεθιστικών ουσιών, όπως ο καπνός, μπορεί να πυροδοτήσουν τα συμπτώματα του άσθματος. Τα συμπτώματα αυτά επιπλέον μπορεί να έχουν σχέση και με αλλαγή στην αναπνευστική λειτουργία που ονομάζεται εκπνευστικός περιορισμός της ροής του αέρα και είναι μεταβαλλόμενος, όπως και η συμπτωματολογία. Ο τρόπος με τον οποίο περιγράφονται τα συμπτώματα είναι δυνατό να διαφέρει από άτομο σε άτομο ανάλογα με την ηλικία ή την κουλτούρα. Η επιδείνωση της κατάστασης του άσθματος και η απώλεια ελέγχου των συμπτωμάτων, ονομάζεται παρόξυνση άσθματος.
Το άσθμα μπορεί να εμφανιστεί σε όλες τις ηλικίες. Η μεγάλη ετερογένεια από την οποία χαρακτηρίζεται το άσθμα οδήγησε στην προσπάθεια ταξινόμησής του σε φαινοτύπους.
Ο φαινότυπος αποτελείται από παρατηρήσιμα χαρακτηριστικά ενός οργανισμού που προκύπτουν από την αλληλεπίδραση του γονότυπου με το περιβάλλον.
Μερικοί από τους πιο συχνούς φαινοτύπους που έχουν αναγνωριστεί με βάση κλινικά χαρακτηριστικά, βιοδείκτες και απάντηση στη θεραπεία είναι το αλλεργικό άσθμα (ο πιο εύκολα κλινικά αναγνωρίσιμος φαινότυπος), το μη αλλεργικό άσθμα (π.χ. ουδετεροφιλικό, ηωσινοφιλικό, κ.λπ.), το όψιμης έναρξης (στην ενήλικο ζωή) άσθμα, το επαγγελματικό άσθμα, το άσθμα με μόνιμο περιορισμό της ροής του αέρα, το άσθμα το σχετιζόμενο με παχυσαρκία και το άσθμα στην άσκηση.
To αλλεργικό άσθμα συχνά ξεκινά από την παιδική ηλικία και μπορεί να είναι μέτριο ή σοβαρό ανάλογα με τον ασθενή. Σχετίζεται συνήθως με άλλες ατοπικές νόσους, όπως είναι η αλλεργική ρινίτιδα, το έκζεμα και κάποιες φορές τροφικές ή φαρμακευτικές αλλεργίες που αναφέρονται στο ιστορικό του ίδιου του ασθενούς ή της οικογένειάς του.
ΔΙΑΓΝΩΣΗ ΤΗΣ ΝΟΣΟΥ
Ανάλογα με τον ασθενή τα συχνότερα συμπτώματα του άσθματος είναι η δύσπνοια και ο βήχας, ειδικότερα τις νυχτερινές ώρες, όπου η νόσος παραδοσιακά επιδεινώνεται. Ακόμη υπάρχουν περιπτώσεις εκδήλωσης ρινίτιδας ή φαγούρας στο λαιμό και το στήθος. Ο λεγόμενος συριγμός, δηλαδή η δυσκολία αναπνοής ιδιαίτερα κατά την εκπνοή, όπου και ακούγεται αυτός ο χαρακτηριστικός ήχος, είναι επίσης πολύ σημαντικός παράγοντας. Τα συμπτώματα αυτά έχουν συνήθως παροξυσμικό χαρακτήρα, αφού εμφανίζονται ξαφνικά και μετά από έκθεση σε κάποιον εκλυτικό παράγοντα και για την υποχώρησή τους χρειάζεται απαραιτήτως θεραπεία.
ΘΕΡΑΠΕΙΑ – ΠΡΟΛΗΨΗ
Αποτελεσματική θεραπεία που να οδηγεί στην πλήρη ίαση της νόσου δεν υπάρχει. Ωστόσο είναι εφικτή η προληπτική αντιμετώπισή της αλλά και η ανακούφιση των συμπτωμάτων του ασθενούς. Τα συμπτώματα που προαναφέραμε είναι απολύτως ενδεικτικά για την διάγνωση του άσθματος, ωστόσο πολλοί ασθενείς αδυνατούν να αναγνωρίσουν οι ίδιοι ότι πάσχουν από άσθμα κυρίως εξαιτίας της χρόνιας συμβίωσής τους με αυτό. Ιατρικά, η κατάσταση αυτή ονομάζεται αλεξιθυμία και δε δημιουργεί προβλήματα μόνο στους ασθενείς αλλά και στους ίδιους τους ιατρούς οι οποίοι αντιμετωπίζουν δυσχέρειες στην αξιολόγηση της νόσου.
Σημαντικό εργαλείο της επιστήμης στη διάγνωση του άσθματος είναι η σπιρομέτρηση, δηλαδή η μέτρηση της αναπνευστικής λειτουργίας. Πρόκειται για μια απλή αλλά βασική εξέταση που χρησιμοποιείται γενικότερα για την παρακολούθηση διαφόρων παθήσεων των πνευμόνων. Με το σπιρόμετρο, γίνεται ακριβής μέτρηση του εισπνεόμενου και εκπνεόμενου όγκου αέρα σε συνάρτηση με το χρόνο. Με αυτό τον τρόπο, ο πνευμονολόγος είναι σε θέση να γνωρίζει, εάν ο εξεταζόμενος έχει φυσιολογική αναπνευστική λειτουργία ή αν υπάρχει απόφραξη ή περιορισμός. Ο όγκος αέρα που εκπνέεται βίαια το πρώτο δευτερόλεπτο υποδεικνύει το βαθμό της απόφραξης των αεραγωγών ( FEV1) και αποτελεί την τυπική ένδειξη που ορίζει τη διάγνωση κάποιας μορφής άσθματος. Σημαντική βοήθεια προσφέρει η μέτρηση της μέγιστης εισπνευστικής ροής (PEF) και γίνεται με τη χρήση μιας ειδικής συσκευής, του ροόμετρου.
Αναφορικά με τη θεραπεία της νόσου σημαντικό είναι να ειπωθεί ότι οι περιπτώσεις του εξωγενούς άσθματος έχει καλή προοπτική αντιμετώπισης. Τα παιδιά στα οποία παρατηρούνται δύο με τρεις κρίσεις άσθματος το χρόνο, συνήθως απαλλάσσονται πριν την εφηβική ηλικία. Ωστόσο, υπάρχουν περιπτώσεις όπου συνεχίζουν να εκδηλώνονται και μετά την εφηβεία, κυρίως όταν έχουν εμφανιστεί από τη βρεφική ηλικία, όταν συνοδεύονται από έκζεμα, ή άλλες αλλεργικές εκδηλώσεις και όταν παρουσιάζουν συνεχώς σημεία βρογχικής απόφραξης.
Πιο πολύπλοκα είναι τα πράγματα όσον αφορά τους ενήλικες και αυτό διότι η εξέλιξη της νόσου είναι απροσδιόριστη, δεδομένου ότι συχνά υπάρχουν τάσεις υποτροπής. Η θεραπεία περιλαμβάνει πρώτον, την αποφυγή των ειδικών αντιγόνων, εάν έχουν εντοπιστεί στο περιβάλλον του ασθενούς, δεύτερον την ειδική ανοσοθεραπεία (αν πληρούνται οι ενδείξεις) και τρίτον φαρμακευτική θεραπεία, με βάση τα εισπνεόμενα φάρμακα. Η τελευταία μπορεί να περιλαμβάνει βρογχοδιασταλτικά, που ανακουφίζουν τον ασθενή σε σύντομο χρόνο και τα αντιφλεγμονώδη φάρμακα (εισπνεόμενα κορτικοστεροειδή, μη στεροειδή προφυλακτικά φάρμακα, όπως τα αντιλευκοτριένια, τα κορτικοειδή από του στόματος), ενώ για το σοβαρό, μη ελεγχόμενο αλλεργικό άσθμα συνιστάται ανοσορυθμιστική θεραπεία με ειδικό μονοκλωνικό αντίσωμα.
Η ιατρική πρόληψη του άσθματος στοχεύει να θέσει υπό έλεγχο τα συμπτώματα της νόσου, να ελαχιστοποιήσει τα οξέα επεισόδια άσθματος και να προσφέρει μια όσο το δυνατόν πιο φυσιολογική σωματική δραστηριότητα στον ασθενή που πάσχει από άσθμα.
ΚΟΡΩΝΟΙΟΣ & ΑΣΘΜΑ
Αρκετοί άνθρωποι με άσθμα ανησυχούν στη διάρκεια της πανδημίας ότι λόγω της αναπνευστικής πάθησής τους μπορεί να αντιμετωπίζουν αυξημένο κίνδυνο να αρρωστήσουν σοβαρά και να πεθάνουν από τη νόσο COVID-19.
Μία νέα αυστραλιανή επιστημονική μελέτη έρχεται να καθησυχάσει αυτούς τους φόβους, επιβεβαιώνοντας ότι δεν συντρέχει αυξημένος κίνδυνος. Το βασικό συμπέρασμα, μάλιστα, είναι ότι οι άνθρωποι με άσθμα έχουν μικρότερο κίνδυνο να αρρωστήσουν με COVID-19 και, αν αυτό συμβεί, η πιθανότητα να αποδειχθεί η νόσος βαριά ή θανατηφόρα γι’ αυτούς είναι ίδια με τον γενικό πληθυσμό.
Οι χημικοί υποδοχείς στους πνεύμονες, στους οποίους προσδένεται ο ιός, είναι λιγότερο ενεργοί στους ανθρώπους με έναν συγκεκριμένο τύπο άσθματος και μερικές μελέτες δείχνουν ότι τα εισπνεόμενα κορτικοστεροειδή, που συνήθως χρησιμοποιούνται για τη θεραπεία του άσθματος, μπορούν να μειώσουν περαιτέρω τη δραστηριότητα αυτών των υποδοχέων. Επίσης, η αρχική αβεβαιότητα για την επίπτωση του άσθματος στην COVID-19 μπορεί να προκάλεσε άγχος στους ασθενείς και να τους οδήγησε να είναι πολύ πιο προσεκτικοί για την πρόληψη της λοίμωξης.
*Η Σοφία Ραυτοπούλου είναι MSc Ειδικός Ιατρός Διαταραχών Ύπνου και Ερευνήτρια Γενετικής Καρκίνου Πνεύμονα στην Ακαδημία Αθηνών