Η φράση «η πρόληψη σώζει ζωές» δεν είναι ακόμα ένα μότο για να διανθίζει τις καμπάνιες ενάντια στον καρκίνο του μαστού. Στην περίπτωση του τακτικού προληπτικού μαστογραφικού ελέγχου είναι επιστημονικά αποδεδειγμένο και ισχύει σε τεράστιο βαθμό ότι μπορεί και σώζει ζωές. Αυτό φυσικά δεν σημαίνει πως η μαστογραφία μπορεί να εμποδίσει την εμφάνιση της νόσου, όμως βοηθά να εντοπιστεί πολύ νωρίτερα από το χρόνο που αυτή θα γινόταν αντιληπτή από τη γυναίκα ή το γιατρό της (έως και 2 έτη νωρίτερα). Όσο πιο έγκαιρα γίνει η διάγνωση, τόσο μεγαλύτερη είναι η πιθανότητα για επιτυχημένη και πολλές φορές πλήρη θεραπεία.
Σύμφωνα με τις τελευταίες στατιστικές μελέτες, μία στις εννέα περίπου γυναίκες στην Ευρώπη θα αναπτύξει καρκίνο του μαστού κατά τη διάρκεια της ζωής της. Στις περισσότερες περιπτώσεις ο καρκίνος του μαστού είναι σποραδικού τύπου (έως 75-80%) και η συχνότητά του αυξάνει με την ηλικία, γι’ αυτό και οι γυναίκες δεν πρέπει να εφησυχάζουν όταν δεν έχουν οικογενειακό ιστορικό. Άλλοι παράγοντες κινδύνου είναι η κληρονομικότητα, η πρώιμη έναρξη εμμήνου ρύσης, η καθυστερημένη εμμηνόπαυση, η λήψη οιστρογόνων τουλάχιστον πέντε χρόνια μετά την εμμηνόπαυση, το αλκοόλ και το κάπνισμα.
Σύμφωνα με τις κατευθυντήριες οδηγίες του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας, ο προληπτικός μαστογραφικός έλεγχος στο γυναικείο γενικό πληθυσμό αρχίζει από την ηλικία των 40 ετών, όταν δεν υπάρχει βεβαρημένο οικογενειακό ιστορικό, και γίνεται ετησίως έως τουλάχιστον και τα 75 έτη (εφόσον η μαστογραφία είναι αρνητική). Η μαστογραφία, όπως και η ψηλάφηση, συνιστάται να γίνεται από την 4η ως και τη 12η μέρα του κύκλου (σε γυναίκες αναπαραγωγικής ηλικίας), ώστε οι μαστοί να μην είναι ιδιαίτερα επώδυνοι και διογκωμένοι. Μετά την εμμηνόπαυση, δεν υφίσταται τέτοιος περιορισμός.
Η πρόληψη πριν από τα 40 έτη πραγματοποιείται με την κλινική εξέταση και το υπερηχογράφημα, ενώ μεταξύ 35-40 ετών συνιστάται να πραγματοποιείται η πρώτη μαστογραφία για αναφορά και σύγκριση. Σε ειδικές περιπτώσεις, όπως όταν υπάρχει οικογενειακό και ατομικό ιστορικό, κάθε γυναίκα πρέπει να συμβουλεύεται τον κλινικό ιατρό της, ο οποίος είναι ο κατάλληλος για να της συστήσει το δικό της εξατομικευμένο πρωτόκολλο παρακολούθησης.
Απαραίτητη είναι η αυτοεξέταση-ψηλάφηση του μαστού σε μηνιαία βάση, η οποία και συμπληρώνει το τρίπτυχο της σωστής πρόληψης μαζί με τη μαστογραφία και την κλινική εξέταση (οι περισσότεροι καρκίνοι του μαστού ψηλαφίζονται για πρώτη φορά από την ίδια τη γυναίκα και όχι από το γιατρό της). Αν μια γυναίκα ψηλαφίσει τυχαία κάποιο εξόγκωμα στο μαστό της, δε θα πρέπει να εκδηλώσει άγχος ή ακόμα και πανικό, καθώς το πιθανότερο είναι να πρόκειται για μια καλοήθη βλάβη (80% των περιπτώσεων). Ωστόσο, θα πρέπει να απευθυνθεί στον κλινικό ιατρό για την περαιτέρω διερεύνηση (μαστογραφία, υπερηχογράφημα κ.λπ.) αναλόγως των κλινικών ευρημάτων.
Νεότερα διαγνωστικά εργαλεία για τον έλεγχο του μαστού αποτελούν η τρισδιάστατη (3D) μαστογραφία ή αλλιώς Τομοσύνθεση καθώς και η μαγνητική μαστογραφία.
Η τρισδιάστατη (3D) μαστογραφία, μπορεί να συμπληρώσει μια ψηφιακή μαστογραφία σε περιπτώσεις που χρειάζεται περαιτέρω διερεύνηση ενός ευρήματος, αφού η διαγνωστική της ακρίβεια δεν περιορίζεται από το φαινόμενο επιπροβολής στοιχείων. Λαμβάνονται 15 διαφορετικές τομές χαμηλής δόσης ακτινοβολίας οι οποίες ανασυντίθενται μέσω υπολογιστή σε 50-60 εικόνες με αποτέλεσμα να διακρίνονται ευκρινέστερα μικρές βλάβες οι οποίες μπορεί να μην είχαν απεικονιστεί κατάλληλα στην κλασσική ψηφιακή μαστογραφία.
Η μαγνητική μαστογραφία είναι μία εξέταση, χωρίς ακτινοβολία, η οποία πραγματοποιείται στον μαγνητικό τομογράφο με χορήγηση ενδοφλέβιας σκιαγραφικής ουσίας. Εφαρμόζεται συμπληρωματικά, σε περιπτώσεις διερεύνησης ευρημάτων στην ψηφιακή μαστογραφία ή/και το υπερηχογράφημα. Σε γυναίκες που ανήκουν στην κατηγορία υψηλού κινδύνου για να αναπτύξουν τη νόσο εφαρμόζεται στον προληπτικό έλεγχο. Αποτελεί μέθοδο εκλογής σε περιπτώσεις που έχει προηγηθεί επέμβαση στο μαστό, για τη διερεύνηση πιθανής υποτροπής ή ανάπτυξης νέων εστιών στον ίδιο ή στον άλλο μαστό καθώς και για τον έλεγχο της κατάστασης ενθεμάτων.
Αξίζει να ξεκαθαριστεί ότι:
- Ο κίνδυνος από την ακτινοβολία είναι μηδαμινός και δεν αποτελεί εμπόδιο στην προβλεπόμενη χρήση της μαστογραφίας για την έγκαιρη διάγνωση του καρκίνου του μαστού. Ακόμα και σε περίπτωση εγκυμοσύνης, αν κριθεί απαραίτητο μπορεί να πραγματοποιηθεί μαστογραφία.
- Οι γυναίκες στις οποίες έχουν τοποθετηθεί ενθέματα για λόγους αισθητικής ή για αποκατάσταση μετά από μαστεκτομή πρέπει και αυτές να υποβάλλονται σε ετήσιο μαστογραφικό έλεγχο. Εξάλλου τα ενθέματα δεν μειώνουν τη διαγνωστική ικανότητα της μαστογραφίας.
- Δεν υπάρχει ιδιαίτερο πρόβλημα εκτέλεσης της μαστογραφίας σε γυναίκες με μικρά ή μεγάλα στήθη. Εξάλλου, μαστογραφία μπορεί να γίνει και στους άνδρες.
Γράφει ο Eυάγγελος Χριστοδούλου
Ιατρός ακτινοδιαγνώστης, Όμιλος Affidea