Σήμερα, η επιστημονική κοινότητα αναγνωρίζει ότι οι άνθρωποι που αθλούνται συστηματικά, ζουν τουλάχιστον τρία χρόνια περισσότερο από αυτούς που κάνουν καθιστική ζωή. Σε μελέτη περίπου 44.000 ενηλίκων ανδρών, η άσκηση μείωσε κατά 50% τα στεφανιαία επεισόδια, ρυθμίζοντας την αρτηριακή πίεση, διατηρώντας τα λιπίδια σε φυσιολογικά επίπεδα και βελτιώνοντας την ελαστικότητα των αγγείων του σώματος.
Στην εποχή της ραγδαίας αύξησης των ποσοστών παχυσαρκίας στον δυτικό κόσμο, η άσκηση συμβάλλει στη ρύθμιση του σωματικού βάρους, στην πρόληψη του σακχαρώδους διαβήτη, καθώς και στην προσπάθεια διακοπής του καπνίσματος. Τα παραπάνω οφέλη έχουν τεκμηριωθεί τόσο σε υγιείς όσο και σε χρονίως πάσχοντες, καθώς και στους ηλικιωμένους.
Προκειμένου κάποιος να παραμείνει υγιής, θα πρέπει να αθλείται τουλάχιστον 150 λεπτά/εβδομάδα σε μέτρια ένταση ή 75 λεπτά/εβδομάδα με έντονη αερόβια άσκηση ή σε ισοδύναμο συνδυασμό. Για παράδειγμα, κάνοντας γρήγορο περπάτημα ή ήπιο τρέξιμο σε ταχύτητα 6.4 – 8 χλμ/ώρα ή ποδήλατο με ταχύτητα 15 – 20 χλμ/ώρα.
Σταδιακή αύξηση της αερόβιας άσκησης σε 300 min/εβδομάδα μέτριας έντασης ή 150 min/ εβδομάδα έντονης αερόβιας άσκησης ή ισοδύναμος συνδυασμός, προτείνεται για πρόσθετα οφέλη σε υγιείς ενήλικες.
Προληπτικός καρδιολογικός έλεγχος για τη συμμετοχή σε αθλητικές δραστηριότητες: Τι εξετάσεις πρέπει να κάνετε
Σε υγιή άτομα ηλικίας άνω των 35 ετών με χαμηλό καρδιαγγειακό κίνδυνο, πριν τη συμμετοχή σε όλα τα αθλήματα, θα πρέπει να προηγείται ο βασικός καρδιολογικός έλεγχος με οικογενειακό ιστορικό, φυσική εξέταση και ηλεκτροκαρδιογράφημα ηρεμίας.
Όλα τα προαναφερόμενα με επιπρόσθετη τη δοκιμασία κόπωσης, θα πρέπει να ελέγχονται σε άτομα με καθιστικό τρόπο ζωής και σε άτομα με υψηλό ή πολύ υψηλό καρδιαγγειακό κίνδυνο, που σκοπεύουν να συμμετάσχουν σε εντατικά προγράμματα άσκησης ή ανταγωνιστικά αθλήματα, καθώς και σε ανταγωνιστικούς αθλητές συλλόγων.
Σε επιλεγμένα άτομα χωρίς γνωστή στεφανιαία νόσο, που έχουν πολύ υψηλό κίνδυνο καρδιαγγειακής νόσου και θέλουν να συμμετάσχουν σε υψηλής ή πολύ υψηλής έντασης άσκηση, μπορεί να απαιτηθεί η περαιτέρω εκτίμηση του κινδύνου με κάποια λειτουργική απεικονιστική εξέταση (σπινθηρογράφημα μυοκαρδίου ή stress echo), με αξονική στεφανιογραφία ή υπέρηχο καρωτίδων ή μηριαίων αρτηριών.
Συστάσεις για άσκηση σε ηλικιωμένα άτομα
Σε ενήλικες 65 ετών και άνω που είναι σε καλή κατάσταση και δεν έχουν προβλήματα υγείας, με περιορισμένη όμως κινητικότητα, συνιστάται μέτριας έντασης αερόβια άσκηση για τουλάχιστον 150 λεπτά/εβδομάδα.
Σε ενήλικες μεγαλύτερης ηλικίας με κίνδυνο πτώσεων, συνιστάται προπόνηση δύναμης με ασκήσεις για τη βελτίωση της ισορροπίας και του συντονισμού τουλάχιστον 2 ημέρες την εβδομάδα.
Πλήρης κλινική αξιολόγηση, συμπεριλαμβανομένης μιας μέγιστης δοκιμασίας κόπωσης, θα πρέπει να λαμβάνεται υπόψη σε ενήλικες ηλικίας 65 ετών και άνω με καθιστική ζωή, που επιθυμούν να συμμετέχουν σε δραστηριότητες υψηλής έντασης.
Συνέχιση υψηλής και πολύ υψηλής έντασης δραστηριότητας, συμπεριλαμβανομένων των ανταγωνιστικών αθλημάτων, μπορεί να πραγματοποιείται σε ασυμπτωματικούς ηλικιωμένους αθλητές (master athletes) με χαμηλό ή μέτριο καρδιαγγειακό κίνδυνο.
Ακόμα και οι ασθενείς με σημαντικές καρδιακές παθήσεις, όπως έμφραγμα μυοκαρδίου, καρδιακή ανεπάρκεια ή μετά από διενέργεια στεφανιογραφίας ή μετά από καρδιολογικά χειρουργεία, θα πρέπει να ενταχθούν σε πρόγραμμα καρδιακής αποκατάστασης με μέτριας ως σοβαρής έντασης αερόβια άσκηση τουλάχιστον 3 φορές την εβδομάδα για 30 λεπτά κάθε φορά, κατόπιν καρδιολογικής καθοδήγησης.
Αθλητική καρδιά: Μύθοι και αλήθειες
Η διαπίστωση πως η καρδιά ενός αθλητή διαφέρει από του μέσου ενήλικα έχει διατυπωθεί από το 1890. Σήμερα, με τη χρήση εξειδικευμένων διαγνωστικών μεθόδων, γνωρίζουμε πως η καρδιά εμφανίζει φυσιολογικές δομικές και λειτουργικές προσαρμογές στη συστηματική άσκηση, που συνοψίζονται στον όρο “αθλητική καρδιά”.
Η φυσιολογική αναδιαμόρφωση του καρδιακού μυός εξαρτάται από τις ανάγκες προπόνησης του αγωνιζομένου, όπως συμβαίνει με όλους τους μύες του σώματος. Διακρίνουμε λοιπόν διαφορετικές αλλαγές στα αθλήματα αντοχής με έντονες αερόβιες ανάγκες (δρόμοι μεγάλων αποστάσεων, ποδηλασία, κολύμβηση) και άλλες προσαρμογές στα αθλήματα δύναμης με υψηλό βαθμό αναερόβιας άσκησης (άρση βαρών, ρίψεις του στίβου).
Η καρδιά του μαραθωνοδρόμου συνήθως εμφανίζει αυξημένες εσωτερικές διαστάσεις ως και 15% συγκριτικά με άτομα ίδιου φύλου και ηλικίας που δεν αθλούνται. Αντίθετα, στην καρδιά ενός αθλητή άρσης βαρών παρατηρείται κυρίως πάχυνση των τοιχωμάτων ως και 20%.
Βεβαίως, τα περισσότερα αθλήματα χαρακτηρίζονται από συνδυασμούς αερόβιας και αναερόβιας άσκησης, όπως το δημοφιλές ποδόσφαιρο, που κατατάσσεται ως μετρίως αναερόβιο και συγχρόνως έντονα αερόβιο άθλημα. Γι’ αυτόν τον λόγο, στους ποδοσφαιριστές οι παρατηρούμενες μεταβολές στην καρδιά είναι ανάμικτης μορφολογίας, συνδυάζοντας τόσο την αύξηση των διαστάσεων των καρδιακών κοιλοτήτων όσο και την πάχυνση των καρδιακών τοιχωμάτων.
Επιπλέον, ειδικά στα αθλήματα αντοχής μειώνεται η καρδιακή συχνότητα ηρεμίας και προκαλούνται καλοήθεις διαταραχές του ρυθμού και ορισμένες μορφές αρρυθμίας, οι οποίες συνήθως εξαφανίζονται κατά τη διάρκεια της άσκησης.
Πώς η έντονη άσκηση μπορεί να μεταβληθεί σε βλαπτική διαδικασία για την υγεία της καρδιάς
Συνήθως, όμως, σε μια δράση υπάρχει και μία αντίδραση. Ειδικά τις τελευταίες δύο δεκαετίες, ορισμένα εξαντλητικά αθλήματα αντοχής, όπως το τρίαθλο, οι μαραθώνιοι, οι υπερμαραθώνιοι και το “iron man”, προσελκύουν διαρκώς αυξανόμενο αριθμό συμμετεχόντων. Μελετώντας αυτούς τους αθλητές, προέκυψαν σε αρκετούς αυξημένα επίπεδα δεικτών καρδιακής νέκρωσης.
Επιπλέον, παρατηρήθηκε πως η μακροχρόνια αθλητική δραστηριότητα μετά την ηλικία των 30 ετών, με περισσότερες από 1.500 ώρες συνολικά και πάνω από 5 ώρες πολύ έντονης άσκησης την εβδομάδα, αυξάνει τον κίνδυνο εμφάνισης κολπικής μαρμαρυγής, μιας αρρυθμίας που είναι συχνά η αιτία πρόκλησης σοβαρών αναπηριών.
Ως επακόλουθο, δημιουργήθηκε το ερώτημα αν σε ορισμένους ανθρώπους με φυσιολογική καρδιά, η συχνή επαναλαμβανόμενη και πολύ έντονη εξαντλητική άσκηση μπορεί να προκαλέσει νέκρωση των καρδιακών κυττάρων και να αποτελέσει με αυτόν τον μηχανισμό το υπόστρωμα για κακοήθεις αρρυθμίες.
Οι παραπάνω αναφερόμενες αλλαγές στη δομή της καρδιάς λόγω της άσκησης τροποποιούν τα συνήθη και αναμενόμενα ευρήματα τόσο του καρδιογραφήματος όσο και του υπερηχοκαρδιογραφήματος με τέτοιο τρόπο που μοιάζουν με αυτά που καταγράφονται σε παθολογικές καταστάσεις σαν το έμφραγμα του μυοκαρδίου, τη φλεγμονή ή και τις μυοκαρδιοπάθειες, που είναι η συχνότερη αιτία αιφνίδιου καρδιακού θανάτου σε νέους επαγγελματίες αθλητές.
Επίσης, ειδικά τα αθλήματα αντοχής προκαλούν μείωση της καρδιακής συχνότητας ηρεμίας και οδηγούν στην εμφάνιση διαταραχών του φυσιολογικού καρδιακού ρυθμού και σε ορισμένες μορφές αρρυθμίας, οι οποίες συνήθως εξαφανίζονται κατά τη διάρκεια της άσκησης.
Ο ρόλος του εξειδικευμένου καρδιολόγου στη διάγνωση και παρακολούθηση των αθλητών
Σε αυτό το σημείο αναδεικνύεται ο σημαντικός ρόλος του εξειδικευμένου καρδιολόγου που εμπλέκεται συστηματικά στην παρακολούθηση αθλητών. Καλείται να αναγνωρίσει και να διαφοροποιήσει τα ευρήματα από τη φυσιολογική προσαρμογή της καρδιάς στην άθληση, από αυτά που οφείλονται σε παθολογικές καταστάσεις, όπως στις μυοκαρδιοπάθειες, που αρκετές φορές καταλήγουν σε τραγικά γεγονότα εντός των αγωνιστικών χώρων, ειδικά σε νεαρούς αθλητές. Επιπλέον, μια λανθασμένη διάγνωση μπορεί να στερήσει τη συμμετοχή σε αθλητικές δραστηριότητες και αυτό να είναι ένα γεγονός που θα στιγματίσει τη ζωή ενός νέου ανθρώπου.
Γράφει ο Κωνσταντίνος Τσοβόλας, MD, PhD, Καρδιολόγος του Ομίλου Affidea με εξειδίκευση στο HEART Hospital, UCLH, NHS, London, UK