Τι εννοούμε με τον όρο “βιολογικό υπόστρωμα” και πώς ο ιός εισέρχεται στον εγκέφαλο
Επειδή συχνά γίνεται η ερώτηση, εάν το “long-COVID” αποτελεί εντός εισαγωγικών “απλώς” ένα ψυχοσωματικό νόσημα, η απάντηση είναι όχι. Και αυτό το γνωρίζουμε από τα δεδομένα που έχουμε για τις επιπτώσεις του κορονοϊού στο κεντρικό νευρικό σύστημα. Αυτές τις νευρολογικές επιπλοκές μπορούμε να τις χωρίσουμε αδρά, και για να γίνουν πιο εύκολα αντιληπτές, σε 3 ειδών μηχανισμούς που σχετίζονται με:
- τις άμεσες νευρολογικές επιπλοκές από τον ίδιο τον κορωνοϊό. Γνωρίζουμε δηλαδή ότι ο ιός εισέρχεται στον εγκέφαλο με διάφορους τρόπους που περιλαμβάνουν την είσοδο μέσω του οσφρητικού νεύρου, αιματογενώς και μέσω του αιματοεγκεφαλικού φραγμού.
- τις νευρολογικές επιπλοκές που προκαλούνται από τη γενικευμένη COVID-19. Οι νευρολογικές επιπτώσεις του κορωνοϊού δηλαδή σχετίζονται και με τις συστηματικές εκδηλώσεις αυτού στον οργανισμό, που περιλαμβάνουν φλεγμονώδεις αντιδράσεις, την καταιγίδα κυτταροκινών και μηχανισμούς υποξίας.
- τις επιπτώσεις από προσβολή του αυτόνομου νευρικού συστήματος (ΑΝΣ). Η προσβολή του ΑΝΣ παίζει κομβικό ρόλο κατά την οξεία νόσηση από κορωνοϊό, αλλά και στα πλαίσια του “long-COVID” συνδρόμου. Το ΑΝΣ είναι εκείνο το τμήμα του νευρικού συστήματος που είναι υπεύθυνο μεταξύ άλλων για τη ρύθμιση της αναπνοής, της καρδιακής λειτουργίας, του ύπνου και της εγρήγορσης. Επομένως, διαταραχές που εμφανίζονται στην οξεία COVID-19 λοίμωξη, αλλά και στα πλαίσια του “long-COVID” περιλαμβάνουν δύσπνοια, αίσθημα παλμών, διαταραχές ύπνου και κόπωση. Στο ΑΝΣ συγκαταλέγεται και ένα συγκεκριμένο νεύρο που ονομάζεται πνευμονογαστρικό και το οποίο φαίνεται σε διάφορες μελέτες να υφίσταται σημαντικές αλλοιώσεις τόσο στην οξεία λοίμωξη όσο και μετέπειτα στη φάση του “long-COVID”.
Από τα δεδομένα που έχουμε μέχρι στιγμής στη διάθεσή μας, φαίνεται ότι στη φάση του “long-COVID” προεξάρχουν οι μεταλοιμώδεις φλεγμονώδεις διεργασίες που οδηγούν σε οξειδωτικό στρες και νευροεκφύλιση, με συνοδά νευροψυχιατρικά συμπτώματα και διαταραχές του ΑΝΣ.
Σωματικές και ψυχικές επιπτώσεις – Τι συμβαίνει με τους ασυμπτωματικούς ασθενείς
Χωρίς καμία αμφιβολία υπάρχει πληθώρα τόσο σωματικών όσο και ψυχικών επιπτώσεων. Στις ψυχικές ή ψυχιατρικές εκδηλώσεις συγκαταλέγονται κατάθλιψη, στρες και αγχώδης διαταραχή και μετατραυματικό σύνδρομο μεταξύ άλλων. Υπάρχει δε σίγουρα overlap (αλληλοεπικάλυψη) μεταξύ ψυχιατρικών νόσων, ψυχοκοινωνικών επιπτώσεων της πανδημίας και του συνδρόμου long-COVID.
Ας σκεφτούμε όμως ένα πολύ απλό παράδειγμα. Αν θέλαμε να χωρίσουμε τι είναι ψυχικό και τι είναι νευροβιολογικό επακόλουθο του κορωνοϊού, θα χρειαζόμασταν αντικειμενικούς βιοδείκτες και διαγνωστικές μελέτες που να μας αποδεικνύουν κατά το δυνατόν την ύπαρξη ενός βιολογικού συνδρόμου. Για παράδειγμα, αν θέλουμε να αποδείξουμε μια πνευμονία ως επακόλουθο του κορωνοϊού, θα κάναμε μια ακτινογραφία θώρακος και εργαστηριακές εξετάσεις που θα μας έθεταν με αξιοπιστία και ακρίβεια τη διάγνωση της πνευμονίας.
Στην περίπτωση του long-COVID όμως, δυστυχώς ακόμη δεν έχουμε αρκετά στοιχεία ως προς κλινικά χρήσιμους και αξιόπιστους βιοδείκτες που μπορούν να μας κατευθύνουν σε μια τεκμηριωμένη διάγνωση. Αρκετές μελέτες υποδεικνύουν απεικονιστικές αλλοιώσεις στον εγκέφαλο ασθενών με long-COVID, αντίστροφα όμως η απουσία απεικονιστικών αλλοιώσεων δεν αποκλείει την ύπαρξη του συνδρόμου. Αντίστοιχα, πολλοί ασθενείς έχουν αυξημένους εργαστηριακούς δείκτες και παθολογικά εργαστηριακά ευρήματα, όχι όμως όλοι. Εν ολίγοις αυτή τη στιγμή μας λείπουν αξιόπιστοι βιοδείκτες που να μπορούν να έχουν ικανοποιητική ευαισθησία και ειδικότητα για τη διάγνωση του συνδρόμου στην κλινική πράξη.
Πώς θα μελετηθεί το σύνδρομο long-COVID στο μέλλον – Έρευνες και μελέτες σε εξέλιξη
Υπάρχει τεράστιο ερευνητικό ενδιαφέρον για τη μελέτη του συνδρόμου παγκοσμίως. Αν μπορούσαμε να συνοψίσουμε, αναφέροντας 3 βασικές κατευθύνσεις, αυτές θα ήταν
Α) η ανεύρεση αξιόπιστων βιοδεικτών που να επιτρέπουν με ακρίβεια τη σωστή και έγκαιρη διάγνωση του συνδρόμου
Β) η ανίχνευση αποτελεσματικών θεραπειών, αυτή τη στιγμή βρίσκονται εν εξελίξει πολλές τυχαιοποιημένες κλινικές μελέτες, παγκοσμίως, που στοχεύουν στην ανάπτυξη θεραπειών για το long-COVID σύνδρομο
Γ) η πρόληψη του συνδρόμου, στην οποία φυσικά ανήκει και ο εμβολιασμός έναντι στον κορωνοϊό, αλλά και η δημιουργία κατάλληλων ιατροκοινωνικών δομών με συμμετοχή διαφορετικών ειδικοτήτων, που πέραν των ιατρών, θα πρέπει να περιλαμβάνουν νοσηλευτές, φυσικοθεραπευτές, εργοθεραπευτές και κοινωνικούς λειτουργούς ώστε να βοηθήσουν στην έγκαιρη αναγνώριση και αντιμετώπιση επιπλοκών του long-COVID, αλλά και στην αποκατάσταση και επανένταξη των ασθενών αυτών σε μια ζωή μετά τον κορωνοϊό.
Οφείλουμε δε να τονίσουμε εδώ ότι, καθώς πλέον έχουμε τα πρώτα ερευνητικά δεδομένα με μεγάλα διαστήματα παρακολούθησης ασθενών με long-COVID, μπορούμε να πούμε ότι υπάρχει μια τάση μεγάλης βελτίωσης των συμπτωμάτων αυτών σε βάθος χρόνου (δηλαδή περίπου 2/3 των ασθενών παρουσιάζουν πλήρη ύφεση των συμπτωμάτων τους στο 6μηνο). Φυσικά, ακριβώς την ίδια πληροφορία, ότι δηλαδή 2/3 των ασθενών παρουσιάζουν πλήρη ύφεση των συμπτωμάτων τους στο 6μηνο, μπορεί να τη χρωματίσει και να την παρουσιάσει κανείς διαφορετικά. Δηλαδή, να πει ότι 1/3 των ασθενών συνεχίζουν να πάσχουν από long-COVID συμπτώματα μετά τους 6 μήνες. Όλα είναι θέμα οπτικής και πολλές φορές επειδή το ξεχνάμε αυτό, ειδικά σε σύνδρομα που έχουν έντονες ψυχολογικές διαστάσεις και προεκτάσεις, καλό θα είναι να παρουσιάζουμε τα δεδομένα με λεπτότητα και σεβασμό προπαντός στον ασθενή.
Πώς μπορούμε να αποφύγουμε μια ενδεχόμενη “πανδημία” του long-COVID
Καταρχήν, με την πρόληψη της ίδιας της νόσησης από κορωνοϊό, δηλαδή με εμβολιασμό. Ερευνητικές μελέτες μάς έχουν ήδη δείξει ότι τα άτομα που είναι εμβολιασμένα έχουν σημαντικά λιγότερες πιθανότητες να αναπτύξουν long-COVID, ακόμα κι αν, παρά τον εμβολιασμό, νοσήσουν από κορωνοϊό. Επίσης, πρέπει να υπάρξει κοινωνική και πολιτειακή μέριμνα, τόσο για την δημιουργία κέντρων αναφοράς “long-COVID” που ήδη αναπτύσσονται σε πολλά σημεία στην χώρα μας, αλλά και στη σωστή ενημέρωση του κόσμου ώστε να επιτευχθεί μια σοβαρή προσέγγιση και πρόληψη του συνδρόμου.
Διαβάστε περισσότερα σχετικά με το σύνδρομο long-COVID και πως το αντιμετωπίζουμε.